Śmigus - dyngus, czyli wielkanocne lanie wody

19.04.2019

   Święta Wielkanocne stanowią najważniejszą uroczystość dla każdego chrześcijanina. To czas refleksji i zadumy nad własnymi słabościami, czas nadziei i radości z powodu Zmartwychwstania Pańskiego, ale również specjalny czas w kontekście tradycji ludowej i zwyczajów z nią związanych. Jeden z elementów jej celebracji to Poniedziałek Wielkanocny, zwany Lanym Poniedziałkiem bądź śmigusem-dyngusem, sięgający swym dziedzictwem do praktyk pradawnych Słowian, którzy przed wiekami oddawali cześć budzącej się do życia przyrodzie, przestrzegając przy tym rytuałów zapewniających płodność. Chrześcijaństwo zaadaptowało niektóre z nich, ze szczególnym uwzględnieniem obrzędów odwołujących się w swym znaczeniu do oczyszczającej symboliki wody. Stąd też po dziś dzień obchodzimy drugi dzień Świąt Zmartwychwstania Pańskiego jako ten upływający pod znakiem lejącej się zewsząd wody, niezależnie, czy mówimy o deszczówce, kranówce, czy też o perfumach lub wodzie kolońskiej.

         Śmigus-dyngus jako wielkanocny zwyczaj początkowo był praktykowany jako dwa odrębne obrzędy, celebrowane w ciągu jednego dnia. Dopiero wraz z upływem stuleci zaczęto traktować je jako jedność. Nazwa, współcześnie brzmiąca dość archaicznie, wywodzi się z języka niemieckiego, gdzie słowo 'śmigus' pochodzi od wyrazu 'schmackostern' lub 'smackotern', czyli 'smagać'. Niektórzy etymologowie jego proweniencji poszukują też w staropolskim 'śmigać', oznaczającym bicie, gwałtowne oblewanie i uderzanie przez wiatr lub intensywny deszcz. Takie, a nie inne nazewnictwo wynika z tzw. smagania gałązkami gołych nóg panien na wydaniu, co miało zapewnić zdrowie i powodzenie u płci przeciwnej, a tym samym ułatwić dobre zamążpójście. 'Dyngus' to spolszczone słówko 'dingen', tłumaczone jako 'wykupywać się', choć niektórzy upatrują w nim także podobieństwa do wyrazu 'dűnnguss', oznaczającego 'kałamarz'. Ów obyczaj w swym pierwotnym znaczeniu opierał się na wykupywaniu od oblania wodą przez chcące wyjść za mąż dziewczęta. Kiedy nie odpowiadał im powrót do domu w przemoczonym ubraniu, mogły wykupić się pysznościami z wielkanocnego stołu. Część etnologów zwraca również uwagę na to, iż dyngus może być interpretowany jako datek (najczęściej jajka, wędliny i pieczywo) wręczany mężczyznom odwiedzającym w drugi dzień Świąt domostwa, by złożyć gospodarzom życzenia wielkanocne.

         Pierwsze kronikarskie wzmianki o tradycjach śmigusowo-dyngusowych pojawiają się w XIV wieku, jednakże niektórzy XVIII-wieczni encyklopedyści, m.in. Benedykt Chmielowski, zauważają, iż już w VIII wieku na ziemiach polskich praktykowano oblewanie wodą, mające służyć zdrowiu, płodności i powodzeniu panien na wydaniu. Przez stulecia ów obyczaj nie ulegał wielkim modyfikacjom, jednakże współcześnie jest traktowany jedynie jako jedna z zabaw ludowych, skupiających się na zapewnieniu rozrywki, co przekłada się choćby na charakter Poniedziałku Wielkanocnego, kiedy wodą oblewa się wszystkich, nie tylko kobiety stanu wolnego. Warto przy tym wspomnieć, iż najwięcej radości z dawnego zwyczaju mają obecnie dzieci i młodzież, niejednokrotnie walczące w tym dniu w bitwach wodnych, gdzie gadżety typu balon wodny czy pistolet na wodę stanowią podstawowe wyposażenie każdej młodej osoby. Dorośli zaś coraz częściej, by tradycji stało się zadość, symbolicznie 'oblewają się' nawzajem ulubionymi perfumami bądź wodą kolońską.

         Nie od dziś wiadomo, że woda jako jeden z żywiołów bywa postrzegana w kategoriach życiodajnej siły napędzającej świat. W kulturze słowiańskiej stanowi fundament wszelkiego istnienia, zapewniając moc, witalność i dynamizm, a także oczyszczając ze wszystkiego, co złe i co negatywnie oddziałuje na istotę ludzką. Z wiary w tę niezwykłą właściwość powstało wiele obrzędów i rytuałów związanych z wiosną oraz Świętami Narodzenia Pańskiego, wśród nich dobrze nam znany śmigus-dyngus, bez którego trudno wyobrazić sobie Wielkanoc. W ten wyjątkowy czas, kiedy woda nabiera szczególnie leczniczych cech, życzę Państwu, by każda z chwil spędzonych w gronie dobrych i życzliwych osób miała właśnie tę uzdrawiającą  i oczyszczającą z negatywnych emocji moc, by przyniosła radość i ukojenie, a Zmartwychwstały Chrystus wypełnił dusze tym, co najpiękniejsze: nadzieją i miłością. Zdrowych i pięknych Świąt Wielkiej Nocy!

 

dr Magdalena Dupel

Biblioteka Publiczna w Muninie